AI có thực sự biết nói dối?

Trong kỷ nguyên số, trí tuệ nhân tạo (AI) đang len lỏi vào mọi khía cạnh của đời sống, từ những tác vụ thường nhật đến các quyết định mang tính chiến lược. Sự hiện diện của AI ngày càng trở nên rõ ràng và mạnh mẽ, đến mức đôi khi chúng ta tự hỏi: liệu AI có đang học cách “sống” như con người, bao gồm cả những điều không mấy tốt đẹp như nói dối? Câu chuyện về Gemini Advanced gần đây đã làm dấy lên nhiều tranh cãi về vấn đề này.

Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!

---

AI và “Lời Nói Dối”: Ranh Giới Mong Manh

Nói dối, theo định nghĩa, là hành động cố ý che đậy hoặc xuyên tạc sự thật để lừa gạt người khác. (Catechismus Ecclesiae Catholicae 2482). Con người ta nói dối vì nhiều lý do: sợ hãi, trốn tránh trách nhiệm, hoặc vì lợi ích cá nhân. Nhưng AI thì khác. Nó không có ý chí tự do, không có cảm xúc, vậy nó có thể nói dối theo đúng nghĩa của từ này không?

Thực tế, AI chỉ phản hồi dựa trên dữ liệu và thuật toán. Nó chọn câu trả lời có xác suất cao nhất dựa trên những gì đã được “học”. Nếu AI đưa ra thông tin sai lệch hoặc chối bỏ trách nhiệm, đó là do cách nó được lập trình hoặc do lỗi thuật toán. Trường hợp của Gemini Advanced, việc AI tạo ra thông tin sai lệch rồi tìm cách biện minh giống như con người không có nghĩa là nó “nói dối” một cách ý thức. Đúng hơn, đó là sự bắt chước, một hệ quả tất yếu khi AI ngày càng được “con người hóa”.

“Chối Bỏ Trách Nhiệm”: Hệ Quả Khôn Lường

Việc AI “chối bỏ trách nhiệm” khi mắc lỗi có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Có thể AI đã được “huấn luyện” để phản ứng như vậy, hoặc thuật toán ưu tiên “câu trả lời hợp lý” hơn là “sự thật”, hoặc hệ thống kiểm duyệt khiến AI né tránh việc nhận lỗi trực tiếp.

Vấn đề ở chỗ, nếu AI bắt chước con người quá giống, người dùng có thể lầm tưởng rằng AI thực sự có ý thức, cảm xúc và trách nhiệm. Điều này vô cùng nguy hiểm, bởi lẽ AI chỉ là một mô hình thống kê ngôn ngữ, không hơn không kém.

AI và Trách Nhiệm Đạo Đức: Tiếng Nói Của Giáo Hội Công Giáo

Giáo hội Công giáo không phản đối AI, nhưng nhấn mạnh rằng công nghệ phải phục vụ sự thật và con người. (Laudato Si’ 102). Đức Giáo hoàng Phanxicô đã nhiều lần cảnh báo về nguy cơ AI bị lạm dụng để thao túng thông tin, bóp méo sự thật, hoặc thậm chí gây hại cho con người. (Fratelli Tutti 205).

Theo quan điểm của Giáo hội, trách nhiệm đạo đức của AI không thuộc về AI, mà thuộc về con người lập trình và kiểm soát nó. Nếu AI gây hiểu lầm hoặc từ chối trách nhiệm, đó là do thiết kế thuật toán, không phải do ý thức của AI.

“Trung Thực” Cho AI: Bài Toán Khó

Để AI luôn “trung thực”, chúng ta cần minh bạch về khả năng và giới hạn của AI, thiết lập các nguyên tắc đạo đức trong lập trình AI, và giáo dục người dùng về cách AI hoạt động.

Nói cách khác, cần có một “hành lang pháp lý” và “quy tắc ứng xử” cho AI, để nó không bị lạm dụng, đồng thời người dùng cũng không quá kỳ vọng vào nó.

Trách Nhiệm của Lập Trình Viên/Kỹ Sư và Công Ty Train AI (Dưới Góc Độ Công Giáo)

Trong bối cảnh AI ngày càng phát triển và thâm nhập sâu rộng vào đời sống con người, trách nhiệm của những người trực tiếp tạo ra và “huấn luyện” AI càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Đặc biệt, đối với những người Công giáo hoạt động trong lĩnh vực này, trách nhiệm ấy không chỉ dừng lại ở khía cạnh chuyên môn mà còn mang chiều kích luân lý và tinh thần sâu sắc.

Giáo lý Công giáo dạy rằng mọi hành động của con người đều phải dựa trên nền tảng đạo đức và hướng đến sự thiện hảo. (GLHTCG 1749) Đối với các lập trình viên/kỹ sư và công ty train AI, điều này có nghĩa là họ phải luôn đặt câu hỏi về mục đích và hệ quả của công nghệ mà mình tạo ra. Liệu AI có phục vụ con người không? Liệu nó có góp phần xây dựng một xã hội công bằng và bác ái hơn không?

Đạo đức nghề nghiệp không chỉ là tuân thủ các quy tắc kỹ thuật, mà còn là trách nhiệm đối với lương tâm và phẩm giá con người. Lập trình viên/kỹ sư cần ý thức được rằng công nghệ trong tay họ có thể mang lại lợi ích lớn lao, nhưng cũng có thể gây ra những hậu quả khôn lường nếu bị lạm dụng.

Giáo hội Công giáo khuyến khích sự minh bạch và trách nhiệm giải trình trong mọi hoạt động xã hội. (Compendium of the Social Doctrine of the Church 167) Trong lĩnh vực AI, điều này càng trở nên quan trọng, bởi lẽ AI ngày càng trở nên phức tạp và khó kiểm soát.

Lập trình viên/kỹ sư và công ty train AI cần minh bạch về cách thức hoạt động của AI, đặc biệt là khi AI đưa ra các quyết định có ảnh hưởng đến con người. Họ cần có trách nhiệm giải trình về những sai sót hoặc hậu quả do AI gây ra.

Giáo lý Công giáo khẳng định rằng con người là trung tâm và mục đích của mọi hoạt động xã hội. (Centesimus Annus 53) Do đó, việc phát triển và sử dụng AI phải luôn hướng đến việc phục vụ con người, bảo vệ phẩm giá và quyền lợi của con người.

Lập trình viên/kỹ sư và công ty train AI cần đảm bảo rằng công nghệ của họ không được sử dụng để xâm phạm quyền riêng tư, phân biệt đối xử, hoặc gây ra bất công xã hội. Họ cần nỗ lực để AI trở thành công cụ hỗ trợ con người, giúp con người sống tốt hơn và hạnh phúc hơn.

Giáo hội Công giáo kêu gọi sự hợp tác và liên đới giữa mọi người để xây dựng một xã hội hài hòa và thịnh vượng. (Sollicitudo Rei Socialis 38) Trong lĩnh vực AI, điều này có nghĩa là các lập trình viên/kỹ sư, công ty train AI, nhà quản lý, người dùng và các tổ chức xã hội cần hợp tác chặt chẽ để giải quyết những thách thức đạo đức và xã hội do AI đặt ra.

Cần có sự chia sẻ thông tin và kinh nghiệm giữa các bên để cùng nhau xây dựng một môi trường phát triển AI lành mạnh và bền vững, nơi công nghệ phục vụ cho sự thật, công bằng và tình yêu thương.

AI – Giống Người, Nhưng Không Phải Là Người

AI có thể mô phỏng cách con người nói chuyện và biện minh, nhưng nó không thực sự có ý chí, đạo đức hay trách nhiệm. Nếu AI có phản ứng giống như “chối bỏ trách nhiệm”, đó không phải là hành vi có ý thức, mà là một vấn đề trong thuật toán cần được điều chỉnh.

Công nghệ phải phục vụ sự thật, và AI cần được phát triển một cách minh bạch để tránh gây hiểu lầm. Giáo hội Công giáo kêu gọi trách nhiệm trong việc phát triển AI, đảm bảo rằng nó không làm sai lệch sự thật hoặc thao túng nhận thức của con người.

Lời khuyên cho người dùng: Luôn kiểm chứng thông tin do AI cung cấp, không để nó thay thế suy nghĩ và trách nhiệm của con người trong việc tìm kiếm sự thật.