Ai là người đầu tiên đi vòng quanh thế giới? (kỳ 2)

Kỳ 2 – Ferdinand Magellan – Người Khai Mở Không Trọn Vẹn

Hình minh họa do Gemini tạo – Ferdinand Magellan trong khí thế khai phá nơi mũi đá.

Ferdinand Magellan: Người Nhìn Xa Trông Rộng Chết Giữa Đường

Ferdinand Magellan (khoảng 1480-1521), tên tiếng Bồ Đào Nha là Fernão de Magalhães, là một nhà thám hiểm và hàng hải người Bồ Đào Nha dày dạn kinh nghiệm.⁴ Ông đã phục vụ dưới lá cờ Bồ Đào Nha ở Ấn Độ, tham gia trận chiến Diu năm 1509, và có mặt tại Malacca (nay là Melaka, Malaysia) trong cuộc chinh phạt của Bồ Đào Nha năm 1511.²¹

Chính tại Malacca, ông được cho là đã có được người hầu Mã Lai của mình, Enrique.¹¹ Sau khi bị vua Bồ Đào Nha Manuel I từ chối tăng lương hưu và không ủng hộ kế hoạch tìm đường đến Quần đảo Gia vị bằng cách đi về phía tây ¹³, Magellan đã từ bỏ quốc tịch Bồ Đào Nha và tìm kiếm sự bảo trợ từ đối thủ của Bồ Đào Nha là Tây Ban Nha.¹³

Năm 1518, Magellan thành công thuyết phục Vua Charles I của Tây Ban Nha (sau này là Hoàng đế La Mã Thần thánh Charles V) tài trợ cho chuyến thám hiểm táo bạo của mình: tìm một tuyến đường biển phía tây nam qua châu Mỹ để đến Moluccas.³

Magellan tin rằng bằng cách đi về phía tây, ông có thể chứng minh Quần đảo Gia vị nằm trong phạm vi ảnh hưởng của Tây Ban Nha theo Hiệp ước Tordesillas.¹⁰ Mặc dù ông biết Trái Đất hình tròn, ông dường như đã đánh giá thấp kích thước khổng lồ của Thái Bình Dương, nghĩ rằng Moluccas nằm ngay phía tây lục địa châu Mỹ.¹⁵

Với sự hỗ trợ của hoàng gia, Magellan đã tổ chức “Armada de Molucca”, một hạm đội gồm năm con tàu (Trinidad, San Antonio, Concepción, Victoria, và Santiago) và một thủy thủ đoàn đa quốc tịch gồm khoảng 270 người, chủ yếu là người Tây Ban Nha nhưng cũng có người Bồ Đào Nha, Ý, Pháp, Đức, Hy Lạp và những người khác.³

Hạm đội rời Sanlúcar de Barrameda vào ngày 20 tháng 9 năm 1519.³ Họ vượt Đại Tây Dương, đến bờ biển Nam Mỹ (Brazil ngày nay).¹⁰ Đoàn thám hiểm đi dọc theo bờ biển về phía nam, tìm kiếm một eo biển hoặc lối đi vòng quanh lục địa.

Sau khi thất bại trong việc tìm kiếm lối đi ở cửa sông Río de la Plata ¹⁵, họ tiếp tục đi về phía nam dọc theo bờ biển Patagonia. Điều kiện thời tiết khắc nghiệt buộc họ phải dừng lại trú đông tại Cảng St. Julian vào cuối tháng 3 năm 1520.¹⁰

Chính tại đây, một cuộc binh biến nghiêm trọng đã nổ ra, do các thuyền trưởng người Tây Ban Nha dẫn đầu, phản đối sự lãnh đạo của Magellan người Bồ Đào Nha.¹⁰ Magellan đã đàn áp cuộc nổi dậy một cách tàn nhẫn, xử tử một thuyền trưởng và bỏ mặc một người khác trên bờ biển.¹⁰

Vào ngày 21 tháng 10 năm 1520, sau nhiều tháng tìm kiếm và mất một con tàu (Santiago) do bão ²⁹, Magellan cuối cùng đã tìm thấy eo biển mà ông hằng tìm kiếm, sau này được đặt theo tên ông.³ Việc đi qua Eo biển Magellan kéo dài 38 ngày đầy nguy hiểm, trong thời gian đó, tàu San Antonio đã đào ngũ và quay trở lại Tây Ban Nha.¹⁵

Khi ba con tàu còn lại cuối cùng tiến vào vùng biển rộng lớn và yên tĩnh vào tháng 11 năm 1520, Magellan đã đặt tên cho đại dương này là Mar Pacifico (Biển Thái Bình) vì sự yên bình rõ ràng của nó.⁴

Cuộc vượt biển Thái Bình Dương kéo dài 99 ngày là một thử thách khủng khiếp về nạn đói và bệnh scurvy, khiến thủy thủ đoàn phải ăn cả da thuộc trên thiết bị để sống sót.⁴ Cuối cùng, họ đến được đảo Guam và sau đó là Philippines vào tháng 3 năm 1521.²

Điều quan trọng đối với tuyên bố của Magellan là ông đã từng đi về phía đông đến khu vực này trước đó. Trong thời gian phục vụ Bồ Đào Nha, ông đã đến Malacca vào năm 1511 và có thể đã đi xa hơn về phía đông, gần với Moluccas.¹¹

Điều này có nghĩa là khi đến Philippines vào năm 1521 từ phía tây, ông đã gần như hoàn thành một vòng tròn cá nhân quanh Trái Đất, tiếp cận cùng một khu vực từ cả hai hướng.

Tuy nhiên, Magellan đã không thể hoàn thành chuyến đi. Ông đã can thiệp vào các cuộc xung đột chính trị địa phương ở Philippines, cố gắng cải đạo người dân bản địa sang Cơ đốc giáo và hỗ trợ một tù trưởng địa phương (Raja Humabon của Cebu) chống lại đối thủ của mình, Lapu Lapu, trên đảo Mactan.³

Vào ngày 27 tháng 4 năm 1521, trong trận chiến Mactan, Magellan đã bị giết bởi các chiến binh bản địa, bị trúng tên độc và bị bỏ lại bởi các đồng đội đang rút lui.³ Ông qua đời trước khi đoàn thám hiểm hoàn thành mục tiêu chính là đến Moluccas, và rất lâu trước khi nó hoàn thành việc đi vòng quanh thế giới.

Đánh giá tuyên bố của Magellan, rõ ràng ông không hoàn thành chuyến đi vòng quanh thế giới trong khuôn khổ chuyến thám hiểm 1519-1522. Yêu sách của ông dựa trên định nghĩa “thành tựu trọn đời” – kết hợp chuyến đi về phía đông trước đó đến Đông Nam Á với chuyến đi về phía tây sau này đến cùng khu vực.

Mặc dù ông đã đến rất gần việc hoàn thành một vòng tròn cá nhân ¹¹, ông đã chết trước khi có thể thực sự khép lại vòng tròn đó hoặc trở về điểm xuất phát ban đầu của chuyến đi (Tây Ban Nha).

Sự nổi tiếng vượt trội của Magellan gắn liền với chuyến đi vòng quanh thế giới đầu tiên, mặc dù ông không phải là người hoàn thành nó, là một nghịch lý thú vị.⁷ Danh tiếng này phần lớn xuất phát từ vai trò của ông là người khởi xướng, người có tầm nhìn và là nhà lãnh đạo trong phần lớn hành trình, đặc biệt là trong các khám phá mang tính đột phá như tìm ra Eo biển Magellan và lần đầu tiên vượt qua Thái Bình Dương.⁴

Các khuynh hướng lịch sử thường tập trung vào nhà lãnh đạo chính, đặc biệt là một nhà quý tộc, hơn là cấp dưới đã hoàn thành nhiệm vụ ³², có thể đã góp phần củng cố di sản phổ biến của Magellan.

Hơn nữa, hành động của Magellan tại Philippines, đặc biệt là việc ông tham gia vào các cuộc xung đột địa phương và nỗ lực truyền giáo ³, dường như đã đi chệch khỏi mục tiêu chính của nhiệm vụ là đến Moluccas và có thể đã vi phạm các điều khoản do Vua Charles V đặt ra.¹⁷

Sự can dự này, có lẽ được thúc đẩy bởi lòng nhiệt thành tôn giáo hoặc tính toán chính trị, đã trực tiếp dẫn đến cái chết của ông trong trận Mactan.³ Do đó, có thể lập luận rằng chính những quyết định và hành động cá nhân của Magellan đã góp phần khiến ông không thể tự mình hoàn thành chuyến đi, thêm một lớp trách nhiệm cá nhân vào thất bại của ông trong việc hoàn thành vòng quanh thế giới.

Xem nguồn trích dẫn tại Kỳ 1