Kỳ 3 – Juan Sebastián Elcano: Người Hoàn Tất Hành Trình
Juan Sebastián Elcano (còn được viết là del Cano, sinh khoảng 1476/1487 – mất 1526) là một nhà hàng hải người Basque đến từ Getaria, thuộc Vương quốc Castile (nay là Tây Ban Nha).16 Ông có kinh nghiệm đi biển và quân sự trước khi tham gia đoàn thám hiểm Magellan.16 Ban đầu, ông giữ chức vụ thuyền phó (master) trên tàu Concepción.18
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!Vai trò của Elcano trong giai đoạn đầu của chuyến đi khá phức tạp. Ông là một trong những người tham gia tích cực vào cuộc binh biến tại Cảng St. Julian chống lại Magellan vào tháng 4 năm 1520.10
Đây là một hành động phản nghịch nghiêm trọng, và mặc dù Magellan đã tha mạng cho Elcano, ông đã bị trừng phạt bằng lao động khổ sai trong xiềng xích trong năm tháng trước khi được phục hồi chức vụ.32
Sự tham gia của Elcano vào cuộc binh biến làm nổi bật những căng thẳng nội bộ sâu sắc trong đoàn thám hiểm, đặc biệt là giữa ban chỉ huy người Bồ Đào Nha (Magellan) và phần lớn thủy thủ đoàn người Tây Ban Nha 13, cũng như sự tuyệt vọng và khó khăn mà họ phải đối mặt.
Điều này vẽ nên một bức chân dung phức tạp về Elcano, không phải là một anh hùng hoàn hảo mà là một người sống sót thực dụng, người đã chống lại chỉ huy của mình trước khi trở thành người hoàn thành di sản của ông ta.
Sau cái chết của Magellan tại Mactan vào tháng 4 năm 1521 và vụ thảm sát các sĩ quan Tây Ban Nha tại Cebu ngay sau đó (tháng 5 năm 1521) 17, quyền chỉ huy đoàn thám hiểm trở nên hỗn loạn.28 Cuối cùng, khi đoàn thám hiểm chỉ còn lại hai con tàu (Victoria và Trinidad) và không đủ người để vận hành cả ba (tàu Concepción bị đốt bỏ 17), Elcano đã được bầu làm thuyền trưởng tàu Victoria vào tháng 9 năm 1521.17
Sau khi đến được Moluccas vào tháng 11 năm 1521 và chất đầy gia vị quý giá lên tàu 12, đoàn thám hiểm phải đối mặt với một quyết định quan trọng về đường trở về. Tàu Trinidad bị rò rỉ nặng và cần sửa chữa, cuối cùng đã cố gắng quay trở lại Tây Ban Nha bằng cách đi về phía đông qua Thái Bình Dương nhưng thất bại.17
Elcano, chỉ huy tàu Victoria, đã đưa ra quyết định mang tính bước ngoặt: tiếp tục hành trình về phía tây, băng qua Ấn Độ Dương và vòng qua Mũi Hảo Vọng để trở về Tây Ban Nha.2
Hình minh họa do Gemini tạo – Elcano vững tay lái giữa phong ba.
Quyết định này, được đưa ra trong bối cảnh phải đối mặt với sự không chắc chắn của việc quay lại Thái Bình Dương và nguy cơ đụng độ với người Bồ Đào Nha ở Ấn Độ Dương, chính là hành động đã biến chuyến thám hiểm thành chuyến đi vòng quanh thế giới đầu tiên được ghi nhận.
Đây không chỉ đơn thuần là việc hoàn thành kế hoạch của Magellan, mà là một lựa chọn chiến lược của Elcano trong hoàn cảnh khó khăn, thể hiện vai trò chủ động của ông trong việc định hình kết quả lịch sử của chuyến đi.
Hành trình trở về của tàu Victoria dưới sự chỉ huy của Elcano là một cuộc đấu tranh sinh tồn đầy gian khổ. Họ phải đối mặt với nạn đói, bệnh scurvy và điều kiện thời tiết khắc nghiệt khi băng qua Ấn Độ Dương và vòng qua Mũi Hảo Vọng.3
Họ cố gắng tránh các vùng biển do Bồ Đào Nha kiểm soát nhưng cuối cùng buộc phải dừng lại ở Cape Verde để tìm lương thực, nơi 13 thủy thủ đã bị người Bồ Đào Nha bắt giữ.12
Cuối cùng, vào ngày 6 tháng 9 năm 1522, gần ba năm sau khi khởi hành, tàu Victoria cập cảng Sanlúcar de Barrameda, chỉ với 18 người sống sót trong số khoảng 270 người ban đầu.2
Tàu Victoria rách nát nhưng kiêu hùng trở về Tây Ban Nha năm 1522, với Elcano đứng mũi, thủy thủ đoàn sống sót nghẹn ngào trong ánh hoàng hôn cuối hành trình quanh thế giới. Hình minh họa do GPT tạo
Đánh giá tuyên bố của Elcano, ông rõ ràng là người đã chỉ huy chặng cuối cùng và hoàn thành chuyến đi vòng quanh thế giới liên tục, được ghi nhận bằng tài liệu đầu tiên, đưa con tàu trở về điểm xuất phát chính thức.2
Yêu sách của ông là mạnh mẽ nhất nếu dựa trên định nghĩa “một chuyến đi duy nhất” và tiêu chí “bằng chứng tài liệu”. Hoàng đế Charles V đã công nhận thành tích này, ban cho Elcano một khoản trợ cấp hàng năm và một huy hiệu có hình địa cầu với khẩu hiệu “Primus circumdedisti me” (“Ngươi là người đầu tiên đi vòng quanh ta”).3
Mặc dù vậy, vai trò của Elcano thường bị lu mờ bởi Magellan trong các ghi chép lịch sử phổ biến.32 Điều này có thể do nhiều yếu tố: Magellan là người khởi xướng và lãnh đạo ban đầu; có thể có thành kiến lịch sử ưu tiên giới quý tộc (Magellan) hơn thường dân (Elcano); các câu chuyện dân tộc chủ nghĩa (Tây Ban Nha sau này đề cao Magellan như một biểu tượng Iberia); và ảnh hưởng của những người ghi chép chính như Pigafetta, người mà trong một số phiên bản biên niên sử của mình đã không nêu bật vai trò của Elcano.32
Việc ghi nhận vai trò chủ động của Elcano trong quyết định đi về phía tây là rất quan trọng để đánh giá đúng đóng góp cụ thể của ông, vượt ra ngoài việc chỉ đơn thuần là “đưa con tàu về nhà”.
Xem chú thích tại Kỳ 1
Khám phá thêm từ Đường Chân Trời
Đăng ký để nhận các bài đăng mới nhất được gửi đến email của bạn.