Kỳ 4 – Enrique của Malacca: Người Phiên Dịch Huyền Bí
Enrique của Malacca là một nhân vật hấp dẫn và bí ẩn trong câu chuyện về chuyến đi vòng quanh thế giới đầu tiên. Ông được biết đến chủ yếu là người hầu (hoặc nô lệ) và phiên dịch viên người Mã Lai của Ferdinand Magellan.11
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!Nguồn gốc của ông là một điểm tranh cãi: di chúc của Magellan ghi ông là “người bản xứ Malacca” và là “mulatto” (người lai) 25; nhà biên niên sử Antonio Pigafetta lại nói ông đến từ Sumatra 21; trong khi khả năng giao tiếp của ông ở Philippines khiến một số nhà sử học suy đoán ông có thể là người Visayan hoặc Cebuano bản địa.22
Hầu hết các nguồn đều đồng ý rằng Magellan có được Enrique trong hoặc sau cuộc chinh phạt Malacca của Bồ Đào Nha vào năm 1511.11 Tên “Panglima Awang” thường gắn liền với ông trong văn học Mã Lai hiện đại, nhưng đây là một cái tên hư cấu được tạo ra sau này bởi nhà văn Harun Aminurrashid và không có trong các ghi chép lịch sử đương thời.21
Vai trò của Enrique trong đoàn thám hiểm là cực kỳ quan trọng, đặc biệt khi họ đến Đông Nam Á.11 Là người phiên dịch, ông là cầu nối liên lạc chính giữa người Tây Ban Nha và các dân tộc địa phương. Pigafetta ghi lại rằng tại một hòn đảo ở Philippines (được xác định là Mazaua/Limasawa hoặc Cebu), Enrique đã có thể nói chuyện và được người dân địa phương hiểu.21
Điều này cho thấy tiếng Mã Lai có thể đã được sử dụng như một ngôn ngữ chung (lingua franca) trong khu vực thương mại và ngoại giao vào thời điểm đó 21, hoặc Enrique có thể đã biết các phương ngữ địa phương. Sự kiện này đôi khi được gọi là “hoàn thành vòng quanh thế giới về mặt ngôn ngữ” – Enrique đã đi xa đến mức đến một nơi mà ngôn ngữ mẹ đẻ của ông (hoặc một ngôn ngữ liên quan) được sử dụng.25
Một yếu tố quan trọng khác trong tuyên bố tiềm năng của Enrique là ông đã đi cùng Magellan từ Malacca về phía tây đến châu Âu (qua Ấn Độ và châu Phi) trước khi tham gia chuyến thám hiểm năm 1519.11
Điều này có nghĩa là khi đoàn thám hiểm đến Philippines vào năm 1521, Enrique đã ở rất gần khu vực xuất phát ban đầu của mình (Malacca hoặc Sumatra), đã tiếp cận nó từ cả hai hướng đông và tây.11 Khoảng cách còn lại để hoàn thành một vòng tròn đầy đủ, quay trở lại Malacca hoặc Sumatra, chỉ khoảng 2.500 km.22
Số phận của Enrique sau cái chết của Magellan là tâm điểm của sự không chắc chắn và các tường thuật mâu thuẫn. Các nguồn ghi lại rằng Enrique rất đau buồn trước cái chết của chủ nhân.21 Di chúc của Magellan quy định rằng Enrique sẽ được trả tự do và nhận một khoản tiền sau khi ông qua đời.21 Tuy nhiên, các chỉ huy mới của đoàn thám hiểm, đặc biệt là Duarte Barbosa (và có thể cả João Serrão theo một số nguồn 27), đã từ chối thực hiện di chúc này và đối xử khắc nghiệt với Enrique, khăng khăng rằng ông vẫn là nô lệ.21
Sau đó, các sự kiện trở nên mơ hồ. Pigafetta và các nguồn khác cho rằng Enrique đã âm mưu với Raja Humabon của Cebu để trả thù người Tây Ban Nha.21 Kết quả là vụ thảm sát một nhóm sĩ quan Tây Ban Nha trong một bữa tiệc do Humabon tổ chức vào ngày 1 tháng 5 năm 1521.21
Về việc Enrique có sống sót sau vụ thảm sát hay không, các nguồn lại mâu thuẫn. Pigafetta rõ ràng nói rằng Enrique đã sống sót (“tất cả những người đến dự tiệc đều bị giết, ngoại trừ Enrique” theo lời kể lại của João Serrão).21
Tuy nhiên, một số tài liệu lưu trữ chính thức của Tây Ban Nha dường như liệt kê Enrique trong số những người bị giết trong vụ tấn công đó 21, mặc dù tính chính xác của danh sách này còn bị nghi ngờ.27 Điều chắc chắn là sau sự kiện này, Enrique biến mất hoàn toàn khỏi các ghi chép lịch sử.21
Đánh giá tuyên bố của Enrique, nó hoàn toàn dựa trên định nghĩa “thành tựu trọn đời” và khả năng suy đoán rằng ông đã sống sót sau vụ thảm sát ở Cebu và tìm được đường trở về quê hương (Malacca hoặc Sumatra) trước khi tàu Victoria về đến Tây Ban Nha vào tháng 9 năm 1522.11
Nếu điều này xảy ra, ông sẽ là người đầu tiên hoàn thành việc đi vòng quanh thế giới bằng cách trở về khu vực xuất phát của mình. Tuy nhiên, điểm yếu chí mạng của tuyên bố này là sự thiếu vắng hoàn toàn bằng chứng tài liệu xác nhận việc ông sống sót và hành trình trở về sau tháng 5 năm 1521.22
Do đó, tuyên bố của Enrique, dù hấp dẫn và hợp lý về mặt địa lý, vẫn chỉ là một khả năng mang tính suy đoán cao.
Hình minh họa do Gemini tạo – Enrique tại giao điểm Đông Tây, trầm mặc nhìn tương lai.
Câu chuyện về Enrique/Panglima Awang đã trở nên rất phổ biến, đặc biệt là ở Malaysia và Indonesia, thường pha trộn giữa sự thật lịch sử và yếu tố hư cấu – cái được gọi là “quá khứ thực dụng” (practical past).21
Điều này cho thấy cách các nhân vật lịch sử có thể được sử dụng và tái diễn giải cho các mục đích tự sự dân tộc hoặc văn hóa, đôi khi làm lu mờ những hạn chế của bằng chứng lịch sử thực tế (“quá khứ lịch sử” – historical past).27
Trường hợp của Enrique là một ví dụ điển hình về cách ký ức lịch sử được xây dựng, tranh cãi và cách mong muốn về một câu chuyện có thể vượt qua các sự kiện có thể kiểm chứng.Tuy nhiên, bất kể ông có hoàn thành chuyến đi vòng quanh thế giới hay không, câu chuyện của Enrique (ngay cả những phần được ghi lại) mang một ý nghĩa quan trọng khác. Nó cung cấp một cái nhìn hiếm hoi về trải nghiệm của một cá nhân không phải người châu Âu, một người bị bắt làm nô lệ, trong một cuộc thám hiểm lớn của châu Âu.
Vai trò phiên dịch đã mang lại cho ông một mức độ ảnh hưởng nhất định, và những hành động được cho là của ông ở Cebu có thể được hiểu là hành động kháng cự hoặc trả thù cho sự ngược đãi mà ông phải chịu.21
Do đó, câu chuyện của Enrique, ngay cả với những mơ hồ của nó, cung cấp một phản đề có giá trị, làm nổi bật sự hiện diện và tác động tiềm tàng của các cá nhân không phải châu Âu trong các sự kiện lịch sử này, thách thức một cái nhìn hoàn toàn tập trung vào châu Âu.
Xem chú thích tại Kỳ 1
Khám phá thêm từ Đường Chân Trời
Đăng ký để nhận các bài đăng mới nhất được gửi đến email của bạn.