Phiến Đá Rosetta – Chìa Khóa Giải Mã Nền Văn Minh Ai Cập Cổ

Phiến đá Rosetta là một trong những phát hiện khảo cổ vĩ đại nhất, giúp nhân loại giải mã chữ tượng hình Ai Cập cổ. Suốt nhiều thế kỷ, Ai Cập cổ đại hiện lên như một huyền thoại giữa thực và mộng. Những kim tự tháp sừng sững, các đền đài tráng lệ, và những bức phù điêu đầy biểu tượng đã gợi nên biết bao sự kỳ bí. Nhưng dù người đời có chiêm ngưỡng bao nhiêu lần, những dòng chữ tượng hình khắc trên đá vẫn cứ lặng im như chưa từng muốn nói. Chúng là tiếng nói của một nền văn minh vĩ đại – song không ai còn hiểu được.

Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!

Cho đến một ngày tháng 7 năm 1799, tại một pháo đài gần thị trấn Rosetta, một nhóm lính Pháp đã tình cờ khai quật được một phiến đá kỳ lạ. Đó chính là phiến đá Rosetta, vật thể sẽ làm thay đổi lịch sử ngành khảo cổ và mở toang cánh cửa tri thức vào thế giới Ai Cập cổ.

Bối cảnh lịch sử – Cuộc viễn chinh và sự tình cờ định mệnh

Năm 1798, Napoleon Bonaparte khởi động chiến dịch quân sự tại Ai Cập, không chỉ nhằm cắt đứt đường giao thương của Anh mà còn thể hiện tham vọng văn hóa và khoa học của nước Pháp. Trong đội quân ấy không chỉ có binh lính mà còn có hàng trăm học giả, kỹ sư, nhà vẽ bản đồ – những người được gọi là “viện sĩ Ai Cập”.

Ngày 15 tháng 7 năm 1799, trong lúc đào móng xây lại pháo đài gần Rosetta (nay là thành phố Rashid), trung úy Pierre-François Bouchard phát hiện một phiến đá đen với ba dòng chữ khác nhau. Phiến đá này sau đó được nhanh chóng chuyển đến cho các học giả Pháp đang làm việc tại Cairo. Họ nhận ra đây có thể là chìa khóa quan trọng để giải mã ngôn ngữ cổ đại.

Phiến đá Rosetta trưng bày tại Bảo tàng Anh

Cấu trúc và nội dung phiến đá – Ba ngôn ngữ, một văn bản

Phiến đá Rosetta có chiều cao khoảng 112,3 cm, rộng 75,7 cm, dày 28,4 cm và nặng hơn 700 kg. Tuy phần trên đã bị vỡ mất, phần còn lại vẫn giữ được văn bản khắc bằng ba dạng chữ:

1. Chữ tượng hình Ai Cập (Hieroglyphs): Dùng trong các văn kiện tôn giáo và nghi lễ.
2. Chữ Ai Cập Thông Dụng (Demotic): Ngôn ngữ của dân thường và hành chính.
3. Chữ Hy Lạp cổ: Dành cho tầng lớp thống trị, vì Ai Cập lúc đó nằm dưới triều đại nhà Ptolemy – gốc Hy Lạp.

Văn bản là một sắc lệnh của các tư tế ban hành năm 196 TCN dưới triều vua Ptolemy V Epiphanes. Nó ca ngợi công đức của vị vua trẻ và xác nhận việc miễn thuế và hỗ trợ tài chính cho đền thờ.

Những năm tháng bế tắc – Khi chữ tượng hình vẫn im lặng

Khi phiến đá rơi vào tay người Anh năm 1801 sau Hiệp định Alexandria, nó được đưa về Bảo tàng Anh và thu hút sự chú ý của giới học thuật châu Âu. Các học giả nhanh chóng nhận ra điểm cốt lõi: ba dòng chữ là cùng một nội dung, tức có thể dùng phần chữ Hy Lạp để hiểu hai phần còn lại.

Nhưng việc giải mã chữ tượng hình lại không hề đơn giản. Nhiều học giả Anh, Pháp, Đức bắt đầu nghiên cứu phiến đá, trong đó có Thomas Young, người đầu tiên nhận ra một số ký tự chữ tượng hình biểu thị âm thanh chứ không chỉ ý nghĩa. Tuy vậy, bước đột phá thật sự lại đến từ một người Pháp: Jean-François Champollion.

Jean-François Champollion – Thiên tài phục sinh ngôn ngữ cổ

Sinh năm 1790, Champollion là một thần đồng ngôn ngữ học, thông thạo Latin, Hy Lạp, Coptic và nhiều ngôn ngữ phương Đông. Ông bắt đầu nghiên cứu Rosetta từ năm 1808, và trong suốt hơn một thập kỷ, đã so sánh tỉ mỉ các văn bản cổ.

Năm 1822, ông công bố phát hiện rằng chữ tượng hình không chỉ là biểu tượng ý nghĩa, mà còn là ký hiệu ngữ âm – đặc biệt khi viết tên người và danh hiệu hoàng gia. Ông giải mã được tên “Ptolemy”, “Cleopatra”, và những từ khóa khác.

Với bảng chữ cái sơ khai do chính ông xây dựng, Champollion đã mở lối vào toàn bộ hệ thống chữ viết Ai Cập cổ. Thành tựu này không chỉ làm ông trở thành cha đẻ của ngành Ai Cập học hiện đại, mà còn xác lập một bước ngoặt tri thức nhân loại.

Di sản Rosetta – Những gì được khai phá

Giải mã Rosetta không chỉ dừng lại ở việc đọc được vài dòng văn tự. Nó cho phép giới học giả hiện đại:

• Đọc hiểu hơn 5.000 năm lịch sử được ghi lại trên đền đài, mộ táng, bản khắc, và giấy cói.
• Tái dựng xã hội, tín ngưỡng, luật pháp, y học, thiên văn học của Ai Cập cổ.
• So sánh và kết nối các ngôn ngữ Semitic, Coptic, Nubian, và các văn tự tiền cổ.

Từ Rosetta, hàng chục nghìn văn bản cổ xưa được đưa vào ánh sáng. Toàn bộ ngành học mới – Egyptology – hình thành từ bước khởi đầu ấy.

Vấn đề hiện đại – Ai là chủ nhân thật sự?

Phiến đá Rosetta hiện nằm trong Bảo tàng Anh từ năm 1802 đến nay. Tuy nhiên, Ai Cập hiện đại nhiều lần yêu cầu hồi hương cổ vật này, coi nó là biểu tượng bị cướp đoạt trong thời kỳ thực dân. Những tranh cãi đạo đức – pháp lý – lịch sử xoay quanh “quyền sở hữu di sản” vẫn chưa có hồi kết.

Phiến đá Rosetta không còn là một vật thể khảo cổ thuần túy, mà đã trở thành biểu tượng quốc tế cho quyền tiếp cận tri thức và công lý lịch sử.

Hơn hai thế kỷ trôi qua kể từ ngày phiến đá được phát hiện, Rosetta không chỉ giúp khôi phục một ngôn ngữ cổ đã mất, mà còn nhắc nhân loại về khả năng phục sinh ký ức. Nó dạy chúng ta rằng: không có gì là bất khả nếu có trí tuệ, lòng kiên nhẫn và khát khao hiểu biết.

Giữa muôn ngàn bí mật còn vùi sâu dưới cát nóng sa mạc, ai dám chắc sẽ không còn một phiến đá Rosetta nào khác – chờ đợi được đánh thức để kể tiếp câu chuyện của quá khứ?