I. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

a) Vị trí địa lí

Thành phố Hồ Chí Minh nằm ở trung tâm vùng Đông Nam Bộ, thuộc Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam của đất nước, là cửa ngõ lớn nối liền các khu vực Nam Bộ, miền Trung, Tây Nguyên với thế giới thông qua hệ thống cảng biển quốc tế.

Toạ độ địa lí trải rộng từ khoảng 10°10’B đến 11°30’B và từ 106°20’Đ đến 107°34’Đ.

Phía bắc tiếp giáp các tỉnh Đồng Nai, Bình Phước, Bình Thuận; phía tây và tây bắc giáp Tây Ninh; phía nam giáp Biển Đông; phía đông giáp Bình Thuận và Biển Đông.

Khu vực tiếp giáp của đại đô thị này còn bao trùm vùng đất liền, các đảo lớn nhỏ, vùng ven biển, đồng thời sở hữu vị trí chiến lược ở cửa ngõ ra biển quốc tế của miền Nam Việt Nam.

b) Phạm vi lãnh thổ

Tổng diện tích tự nhiên của Thành phố Hồ Chí Minh mới sau khi hợp nhất đạt khoảng 6.784 km² (gồm: TP.HCM cũ hơn 2.095 km², Bình Dương gần 2.695 km², Bà Rịa – Vũng Tàu gần 1.989 km²), chưa kể diện tích vùng biển, hải đảo rộng lớn thuộc Vũng Tàu, Côn Đảo…

Lãnh thổ bao gồm vùng đất liền trải dài từ vùng đô thị đặc biệt, công nghiệp hóa cao đến các vùng ven biển, hải đảo và vùng nông nghiệp, rừng ngập mặn, rừng tự nhiên, hệ thống hồ thủy lợi lớn nhỏ, cùng đường bờ biển trên 325 km, vùng biển – thềm lục địa hơn 100.000 km².

2. Ý nghĩa của vị trí địa lí đối với phát triển kinh tế – xã hội

Vị trí trung tâm kinh tế – giao thương của Đông Nam Bộ giúp Thành phố Hồ Chí Minh mới trở thành đầu tàu phát triển kinh tế cả nước, cầu nối giữa miền Nam với cả nước và quốc tế.

Là nơi hội tụ các tuyến giao thông huyết mạch: quốc lộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không, đường thuỷ nội địa, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất nhập khẩu, du lịch, dịch vụ, công nghiệp – nông nghiệp phát triển toàn diện.

Vị trí tiếp giáp biển Đông với các cảng nước sâu như Cái Mép – Thị Vải, Vũng Tàu, Cát Lái… cùng vùng ven biển rộng lớn và các đảo như Côn Đảo, tạo ưu thế vượt trội về phát triển kinh tế biển, dầu khí, hậu cần cảng, du lịch nghỉ dưỡng, thuỷ sản, bảo đảm quốc phòng an ninh trên biển và vùng trời phía Nam Tổ quốc.

II. Đặc điểm tự nhiên

1. Địa hình và khoáng sản

a) Địa hình

Địa hình Thành phố Hồ Chí Minh mới chủ yếu là đồng bằng thấp, bằng phẳng, nhưng có sự đa dạng nhờ kết hợp các vùng gò đồi, đồi núi thấp (Củ Chi, phía bắc Bình Dương, Châu Đức, Xuyên Mộc…), đồi lượn sóng, vùng bán đảo (Vũng Tàu), và quần đảo (Côn Đảo).

Hướng nghiêng địa hình từ tây bắc xuống đông nam và từ bắc xuống nam, ven biển, có các dải đất bồi, bãi cát ven biển, vùng trũng thấp dễ bị ngập nước do thủy triều hoặc mưa lớn.

Sự đa dạng này tạo nên nền tảng vững chắc để phát triển công nghiệp, nông nghiệp, đô thị hiện đại, các khu công nghệ cao, đô thị cảng, du lịch biển và dịch vụ sinh thái.

b) Khoáng sản

Vùng hợp nhất giàu tiềm năng khoáng sản vật liệu xây dựng như đá, cát, sét, cao lanh (Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu, Củ Chi, Thủ Đức…), đặc biệt sở hữu nguồn dầu mỏ, khí đốt biển lớn nhất cả nước (Vũng Tàu, Côn Đảo).

Ngoài ra còn có các mỏ đất đỏ vàng, đất phù sa, đất xám giàu giá trị kinh tế, cùng than bùn, nước khoáng… phục vụ phát triển nhiều ngành công nghiệp, xây dựng, sản xuất vật liệu, lọc hóa dầu và du lịch nghỉ dưỡng.

2. Khí hậu và sông, hồ

a) Khí hậu

Khí hậu cận xích đạo gió mùa điển hình, nhiệt độ cao quanh năm (trung bình từ 26–27°C), hai mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11, mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau.

Lượng mưa khá lớn (khoảng 1.500 – 2.200 mm/năm, cao nhất tại Côn Đảo, TP.HCM, thấp nhất Bình Dương), độ ẩm trung bình cao, số giờ nắng nhiều, khí hậu ôn hòa, ít thiên tai, rất thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, du lịch, các ngành công nghiệp không khói, bảo dưỡng thiết bị, vận hành máy móc công nghiệp.

b) Sông ngòi và hồ

Mạng lưới sông ngòi dày đặc, nổi bật với hệ thống sông Sài Gòn, sông Đồng Nai, sông Nhà Bè, sông Bé, sông Thị Vải, sông Ray, sông Dinh, nhiều kênh rạch, hồ nhân tạo lớn như Dầu Tiếng, Đá Đen, hồ Châu Pha, Sông Ray, hồ Đá Bàng…

Các sông này cung cấp nước tưới, nguồn nước sinh hoạt, thuỷ sản, vận tải thuỷ, làm tăng giá trị sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, là tuyến giao thông huyết mạch và tạo nên cảnh quan đặc trưng cho các vùng đô thị – ven biển – nông thôn – đảo.

Hệ thống hồ lớn nhỏ đóng vai trò quan trọng trong điều tiết nước, chống hạn, chống lũ, phát triển du lịch và bảo tồn sinh thái.

3. Đất và sinh vật

a) Đất

Đa dạng các nhóm đất: đất xám, đất đỏ vàng, đất phù sa, đất phèn, đất mặn, đất cát, dốc tụ, xói mòn sỏi đá…

Các loại đất này phân bố xen kẽ khắp vùng hợp nhất, thuận lợi cho phát triển các loại cây công nghiệp (cao su, tiêu, điều, cà phê), cây ăn quả, lúa nước, rau màu, rừng ngập mặn, rừng phòng hộ và các khu công nghiệp – đô thị mới.

Đất đỏ vàng, đất xám tập trung nhiều ở Bình Dương, Châu Đức, Xuyên Mộc, Củ Chi… Đất phù sa ven các sông lớn, đất cát và đất mặn tập trung vùng ven biển, hải đảo, phù hợp phát triển thủy sản, nuôi trồng biển, trồng rừng ngập mặn.

b) Sinh vật

Sở hữu hệ sinh thái đa dạng: rừng ngập mặn (Cần Giờ, Xuyên Mộc), rừng nhiệt đới ẩm lá rộng (Củ Chi, Thủ Đức, Bình Dương), rừng trên đảo (Côn Đảo), các khu bảo tồn thiên nhiên (Bình Châu – Phước Bửu, Vườn quốc gia Côn Đảo), cùng hệ sinh thái biển – rừng phòng hộ ven biển.

Nhiều loài thực vật quý (cây họ dầu, gỗ quý, lim xẹt, cẩm lai…), động vật đặc hữu, đa dạng nguồn lợi thuỷ sản biển (cá, tôm, mực, cua ghẹ…), rừng ngập mặn đóng vai trò “lá phổi xanh”, bảo vệ môi trường, phòng hộ thiên tai, điều hòa khí hậu và phát triển du lịch sinh thái, nghiên cứu khoa học.