Tàu cao tốc TGV của Pháp – Biểu tượng tốc độ trên đường sắt châu Âu

Tàu cao tốc TGV Duplex của Pháp lao qua cầu cạn Cize–Bolozon ở vùng nông thôn miền núi, một khung cảnh ngoạn mục kết hợp giữa kỹ thuật và thiên nhiên. TGV là biểu tượng của nước Pháp về đường sắt cao tốc. Ảnh do Flux AI tạo

Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!

Khi nói đến tàu cao tốc châu Âu, không thể bỏ qua nước Pháp – quê hương của TGV (Train à Grande Vitesse). Suốt từ thập niên 1980, TGV đã là cái tên đồng nghĩa với tốc độ trên đường ray. Chính nước Pháp là nơi khai sinh khái niệm tàu cao tốc châu Âu khi tuyến Paris–Lyon khai trương năm 1981 với tàu TGV màu cam nổi bật, chạy 260 km/h – phá vỡ mọi kỷ lục lúc bấy giờ. Kể từ đó, TGV luôn đi đầu đổi mới, lập nên hàng loạt thành tích, trong đó vang dội nhất là kỷ lục tốc độ 574,8 km/h năm 2007 (đến nay vẫn là kỷ lục thế giới của tàu bánh sắt). Dòng TGV đã tiến hóa qua nhiều thế hệ, nhưng nổi tiếng nhất và đang hoạt động mạnh hiện nay là TGV Duplex – loại tàu hai tầng tăng sức chứa. Hãy cùng tìm hiểu câu chuyện của TGV – niềm tự hào của người Pháp, nơi công nghệ cao và thiết kế tinh tế gặp nhau trên đường ray.

Lịch sử phát triển: Dự án TGV của Pháp khởi nguồn cuối thập niên 1960. Ban đầu, người Pháp thử nghiệm động cơ tuốc bin khí cho tàu cao tốc (như TGV001, đạt 300 km/h năm 1972), nhưng khủng hoảng dầu mỏ khiến họ chuyển hướng sang điện khí hóa. Kết quả, năm 1981, đoàn tàu TGV Sud-Est sơn màu cam rực rỡ ra đời, chạy trên tuyến cao tốc đầu tiên châu Âu từ Paris đến Lyon. TGV nhanh chóng thành công, thu hút đông hành khách nhờ tốc độ và dịch vụ đúng giờ.

Thập niên 1990, Pháp tiếp tục mở các tuyến TGV Đại Tây Dương, TGV Bắc (Eurostar đi Anh),… Công ty Alstom liên tục cải tiến tàu: từ TGV Réseau (thế hệ 2) đến TGV Duplex (thế hệ 3, từ 1996) với cải tiến quan trọng là toa hai tầng. TGV Duplex cho phép tăng 40% số ghế so với tàu một tầng mà vẫn duy trì tốc độ cao. Đây là một sáng kiến của Pháp để đáp ứng nhu cầu lớn trên các tuyến phổ biến (Paris–Marseille, Paris–Lille…). Trong thập niên 2000, Pháp đưa vào sử dụng thêm các biến thể TGV POS (chạy Đức/Thụy Sĩ) và Euroduplex (hai tầng thế hệ mới, chạy đa hệ sang Đức/Tây Ban Nha). Hiện tại, TGV vẫn là xương sống của mạng lưới đường sắt cao tốc châu Âu lục địa, và Pháp đang dần chuyển sang thế hệ TGV M (Avelia Horizon) từ 2024.

Thông số kỹ thuật: Một đoàn TGV Duplex điển hình gồm 2 đầu máy (một ở mỗi cuối) và khoảng 8 toa hành khách hai tầng ở giữa. Tổng chiều dài ~200 m, sức chứa ~510 hành khách (trong đó toa có tầng trên, tầng dưới). Đầu máy TGV Duplex do Alstom chế tạo có công suất khoảng 8.800 kW, truyền động qua bánh sắt trên ray, tốc độ khai thác tối đa 300–320 km/h tùy tuyến.

Điểm đặc biệt của TGV là sử dụng cấu hình dízel điện truyền thống: tức đầu máy kéo các toa rơ-moóc thụ động (không động cơ). Dù vậy, nhờ thiết kế khí động tốt và động cơ mạnh mẽ, TGV Duplex vẫn tăng tốc nhanh, đạt 320 km/h trong vòng dưới 5 phút.

Thiết kế khí động học của TGV Duplex khá độc đáo: đầu máy thấp và dài, mũi nhọn hơi chếch lên như mỏ vịt, giúp giảm tiếng ồn khi vào hầm. Các toa hai tầng nối với nhau bằng khớp nối Jacobs (một bogie chung cho hai toa liền kề) – thiết kế này giúp đoàn tàu ổn định hơn và giảm rung lắc khi chạy tốc độ cao. Thân tàu bằng nhôm và thép, chịu lực tốt. Hệ thống phanh kết hợp điện trở và đĩa phanh khí nén giúp TGV dừng lại an toàn dù chạy rất nhanh.

Một thống kê đáng nể: từ 1981 đến nay, TGV đã chở hàng tỷ lượt khách mà gần như không có tử vong do tai nạn chạy tàu (ngoại trừ tai nạn thử nghiệm năm 2015). Điều này minh chứng cho độ an toàn và tin cậy của công nghệ TGV.

Công nghệ và vận hành: TGV chạy trên mạng lưới đường chuyên dụng gọi là LGV (Ligne à Grande Vitesse) với khổ ray chuẩn, điện khí hóa 25 kV AC. Các tuyến LGV được thiết kế tiêu chuẩn rất cao: bán kính đường cong lớn (≥4 km), độ dốc không quá 3,5%, hệ thống tín hiệu cao tốc TVM cho phép truyền tín hiệu trực tiếp vào buồng lái (vì tàu chạy quá nhanh, lái tàu không thể quan sát tín hiệu đèn thường kịp).

Nhờ hạ tầng tốt, TGV chạy cực kỳ êm ái. Người ta thường so sánh: “Ngồi TGV đặt đồng xu trên bàn, đồng xu không đổ ngay cả khi tàu đạt 300 km/h”. Trong khoang hành khách, tiếng ồn chủ yếu là tiếng không khí rít nhẹ, hành khách có thể thoải mái đọc sách hay làm việc. Mỗi ghế trên TGV đều có bàn nhỏ, ổ cắm điện (các tàu đời mới) và ghế ngả được.

TGV Duplex có cầu thang lên xuống giữa hai tầng ngay lối cửa, thiết kế sao cho dòng hành khách di chuyển thuận tiện và ít va chạm nhau. Để phục vụ lưu lượng lớn, SNCF (hãng đường sắt Pháp) thường chạy nối đôi hai đoàn TGV khi cần – tức 2 đoàn ghép lại tổng cộng 16 toa, chở hơn 1000 khách mỗi chuyến. Dù chiều dài gấp đôi, đoàn tàu nối đôi vẫn duy trì 320 km/h ngon lành nhờ công suất tăng gấp bội (4 đầu máy). Khả năng này khiến TGV rất lợi hại về năng suất vận chuyển.

Tuyến đường, giá vé, số lượng: Mạng lưới TGV của Pháp tỏa đi các hướng từ Paris: Đông (Paris–Strasbourg–Đức), Bắc (Paris–Lille–Brussels/London), Nam (Paris–Lyon–Marseille/Nice), Tây (Paris–Tours–Bordeaux). Thời gian chạy rất ấn tượng: Paris đi Marseille ~750 km chỉ 3 giờ; Paris đi Strasbourg 480 km khoảng 1 giờ 45 phút.

Ngoài ra có tuyến xuyên biên giới: TGV từ Paris đi Milan (Ý), đi Barcelona (Tây Ban Nha) hợp tác với nước bạn. Giá vé TGV dao động lớn do hệ thống đặt chỗ giống hàng không: mua sớm có vé thấp tầm 30–50 EUR cho chặng dài, sát ngày có thể 100–150 EUR. Ví dụ, vé Paris–Lyon sớm nhất chỉ 25 EUR, nhưng mua gấp có thể 90 EUR. SNCF cũng cung cấp thẻ giảm giá cho thanh niên, người cao tuổi để khuyến khích đi lại. Hiện SNCF sở hữu khoảng 500 đoàn TGV các loại (bao gồm TGV Duplex, Euroduplex, v.v.)​ vận hành hàng trăm chuyến mỗi ngày.

Năm 2019, TGV chuyên chở tới 110 triệu lượt hành khách, chiếm thị phần lớn so với hàng không nội địa Pháp. Dù giá vé cao hơn tàu thường, nhưng nhờ tốc độ vượt trội và dịch vụ tiện nghi, TGV vẫn rất được ưa chuộng.​

Thiết kế và di sản: Tàu TGV không chỉ là một phương tiện, mà còn là một biểu tượng văn hóa của nước Pháp hiện đại. Những năm 1980, hình ảnh đoàn tàu TGV màu cam lao vun vút qua cánh đồng đã trở thành niềm tự hào dân tộc.

Về sau, màu sơn TGV chuyển sang ghi xám, xanh dương và nay là xám trắng với dải xanh lá hoặc tím cho dòng Ouigo (dịch vụ giá rẻ). Dù màu nào, dáng hình thấp thoáng của TGV cũng gợi lên sự thanh thoát và tốc độ. Đầu tàu TGV Duplex được thiết kế bởi nhà tạo dáng nổi tiếng Jacques Cooper, phối hợp yếu tố khí động học và thẩm mỹ. Mũi tàu hơi hất lên tạo cảm giác kiêu hãnh, các cửa sổ nhỏ gọn và đường nét tối giản, đúng phong cách Pháp: đơn giản mà tinh tế. Di sản lớn nhất của TGV chính là việc Pháp chứng minh tàu cao tốc bánh sắt trên ray truyền thống cũng có thể đạt những cột mốc tốc độ không tưởng (574 km/h vào ngày 3/4/2007)​

Thành tựu đó nhờ sự cộng hưởng của công nghiệp đường sắt tiên tiến và khát vọng chinh phục của con người. TGV đã truyền cảm hứng cho nhiều nước khác phát triển hệ thống của riêng mình và tạo nên một chuẩn mực về dịch vụ tàu cao tốc: nhanh, đúng giờ, tiện lợi, an toàn. Ngày nay, dù cạnh tranh bởi máy bay giá rẻ và ô tô, TGV vẫn không ngừng cải tiến – minh chứng là thế hệ TGV M sắp tới tiết kiệm năng lượng hơn 20% và linh hoạt hơn. Nhưng với nhiều người, những đoàn tàu TGV Duplex hiện tại lướt qua tháp Eiffel hay cánh đồng oải hương Provence vẫn là hình ảnh khó quên, một bản hòa tấu của tốc độ và lãng mạn nước Pháp.