Truyện Hồng Bàng

Cháu đời thứ ba của Viêm Đế họ Thần Nông là Đế Minh¹ , có con trai là Đế Nghi. Khi Đế Minh đi tuần về phía nam đến vùng Ngũ Lĩnh², ông gặp con gái của Vụ Tiên³, đem lòng yêu mến và cưới nàng. Họ sinh ra Lộc Tục, người có dung mạo đoan chính, thông minh tài giỏi. Đế Minh kinh ngạc trước tài năng của con, muốn cho Lộc Tục nối ngôi. Tuy nhiên, Lộc Tục muốn nhường ngôi cho anh trai. Vì vậy, Đế Minh lập Đế Nghi làm vua cai trị phương Bắc, phong Lộc Tục làm Kinh Dương Vương cai trị phương Nam, đặt tên nước là Xích Quỷ⁴.

Kinh Dương Vương đến thủy cung, cưới con gái vua Động Đình⁵ là Long Nữ⁶. Họ sinh ra Sùng Lãm, cũng chính là Lạc Long Quân. Lạc Long Quân kế vị cha trị vì đất nước, còn Kinh Dương Vương thì không rõ đi đâu. Lạc Long Quân dạy dân cách ăn mặc, thiết lập trật tự xã hội với vua tôi, cha con, vợ chồng. Đôi khi, ông về thủy cung nhưng đất nước vẫn yên bình. Mỗi khi có việc cần, người dân lại gọi Lạc Long Quân:

• Bố đi đâu mà không đến cứu chúng con?

(Từ đó, người phương Nam gọi cha là “Bố” và gọi vua là “Quân”). Lạc Long Quân luôn xuất hiện ngay khi được gọi, uy linh khó lường.

Đế Nghi truyền ngôi cho Đế Lai cai trị phương Bắc. Trong thời gian đất nước thái bình, Đế Lai nhớ đến chuyện ông nội Đế Minh đi tuần về phương Nam gặp tiên nữ, bèn giao phó việc nước cho Xi Vưu⁷ rồi đi tuần về phương Nam. Khi đến nước Xích Quỷ, thấy Lạc Long Quân đã về thủy cung, đất nước không có vua, Đế Lai bèn để lại người vợ yêu quý là Âu Cơ cùng đoàn tùy tùng ở lại. Đế Lai đi khắp nơi, chiêm ngưỡng cảnh vật, thấy vô số loài hoa lạ, cây cỏ quý, chim thú lạ, voi, rùa, vàng bạc, châu báu, hồ tiêu, nhũ hương, trầm hương, cùng các loại đặc sản sơn hào hải vị. Khí hậu bốn mùa ôn hòa, Đế Lai say mê quên cả lối về.

Người dân nước Nam khổ sở vì sự quấy nhiễu, không còn yên ổn như trước, ngày đêm mong Lạc Long Quân trở về. Họ cùng nhau kêu lên:

• Bố ở phương nào, xin hãy mau về cứu chúng con!

Lạc Long Quân bỗng nhiên trở về, thấy Âu Cơ dung mạo xinh đẹp lạ thường, đem lòng yêu mến. Ông hóa thành một chàng trai tuấn tú, cùng đoàn tùy tùng đông đảo, tiếng đàn ca vang vọng đến nơi ở của Âu Cơ. Âu Cơ thấy vậy cũng xiêu lòng, Lạc Long Quân bèn rước nàng về núi Long Trang⁸.

Đế Lai trở về không thấy Âu Cơ, liền sai người tìm kiếm khắp nơi. Lạc Long Quân dùng phép thuật, biến hóa khôn lường, khi là yêu tinh quỷ quái, khi là rồng rắn hổ voi, khiến những người đi tìm sợ hãi, không dám tìm kiếm kỹ càng. Đế Lai trở về phương Bắc, truyền ngôi cho Đế Đu⁹. Trong trận chiến với Hoàng Đế¹⁰ ở Bản Tuyền¹¹, Đế Đu thất bại và tử trận, dòng họ Thần Nông từ đó diệt vong.

Âu Cơ sống với Lạc Long Quân gần một năm thì sinh ra một bọc trăm trứng. Cho rằng đó là điềm xấu, nàng đem bọc trứng bỏ ra ngoài đồng. Hơn bảy ngày sau, bọc trứng nở ra một trăm người con trai. Nàng đem về nuôi nấng, không cần cho ăn, cho bú mà các con tự lớn lên, khỏe mạnh, thông minh, dũng cảm, ai cũng kính nể. Lạc Long Quân ở lâu dưới thủy cung, mẹ con Âu Cơ sống một mình, nhớ quê hương phương Bắc nên tìm đường trở về. Hoàng Đế nghe tin, lo sợ bèn điều quân trấn giữ biên giới. Mẹ con Âu Cơ không thể về Bắc được, ngày đêm gọi Lạc Long Quân:

• Bố ở phương nào, khiến mẹ con ta ngày đêm nhớ mong?

Lạc Long Quân bỗng nhiên xuất hiện, gặp hai mẹ con ở Tương Dạ¹². Âu Cơ nói:

• Thiếp vốn là người phương Bắc, sống cùng quân, sinh được một trăm con trai nhưng không có ai chăm sóc. Xin chàng hãy ở lại với mẹ con thiếp, đừng rời xa, khiến thiếp trở thành người không chồng, cô đơn lẻ loi.

Lạc Long Quân đáp:

• Ta là loài rồng, sống dưới nước; nàng là tiên, sống trên đất. Tuy âm dương hòa hợp sinh con nhưng môi trường sống khác biệt, khó mà ở bên nhau mãi được. Nay phải chia tay, ta sẽ đưa năm mươi con về thủy cung, năm mươi con theo nàng ở trên đất, chia nhau cai trị các vùng. Dù ở trên núi hay dưới nước, khi có việc gì quan trọng thì phải giúp đỡ lẫn nhau, không được bỏ rơi nhau.

Lạc Long Quân và Âu Cơ chia nhau 100 người con (tranh minh họa do AI tạo)

Trăm người con đều nghe theo lời cha, từ biệt nhau. Âu Cơ cùng năm mươi con trai đến Phong Châu¹³ (nay là huyện Bạch Hạc, Phú Thọ), tôn người con trưởng làm vua, hiệu là Hùng Vương, đặt tên nước là Văn Lang. Lãnh thổ nước Văn Lang trải dài từ biển Đông đến Ba Thục¹⁴, từ hồ Động Đình đến nước Hồ Tôn Tinh¹⁵ (nay là vùng đất Nam Trung Bộ). Nước được chia thành mười lăm bộ: Giao Chỉ, Chu Diên, Ninh Sơn, Phúc Lộc, Việt Thường, Ninh Hải, Dương Tuyền, Quế Dương, Vũ Ninh, Hoài Hoan, Cửu Chân, Nhật Nam, Quế Lâm, Tượng Quận. Vua sai các em trai cai trị các bộ, người em thứ hai làm tướng võ, người em thứ ba làm tướng văn. Tướng văn gọi là Lạc Hầu, tướng võ gọi là Lạc Tướng. Con trai vua gọi là Quan Lang, con gái vua gọi là Mỵ Nương. Quan Hữu ty gọi là Bồ chính. Nô lệ gọi là nô tỳ. Xưng thần là khôi. Cha truyền con nối gọi là phụ đạo. Các đời vua đều xưng là Hùng Vương.  

Người dân sống ở rừng núi, khi xuống sông lấy đá thường bị giao long (cá sấu) làm hại, bèn tâu lên vua. Vua nói:

• Rồng sống trên núi khác với loài thủy tộc, chúng ưa sự giống nhau, ghét sự khác biệt nên mới tấn công con người.

Vua bèn ra lệnh cho mọi người lấy mực vẽ hình thủy quái lên người, từ đó không còn bị giao long cắn hại nữa. Tục vẽ mình của người Bách Việt bắt nguồn từ đó.

Lúc bấy giờ, người dân còn thiếu thốn, phải lấy vỏ cây làm áo, dệt cỏ làm chiếu; lấy gạo ngâm làm rượu, lấy cây quang lang¹⁶, cây soa đồng¹⁷ làm bánh; lấy thú rừng, cá tôm làm nước mắm, lấy rễ gừng làm gia vị; dùng dao để cày, lấy nước để cấy; trồng nhiều lúa nếp, dùng ống tre để nấu cơm; làm nhà trên cây để tránh thú dữ; cắt tóc ngắn để tiện di chuyển trong rừng; khi sinh con thì lót lá chuối; nhà có người chết thì giã gạo báo hiệu cho hàng xóm đến giúp đỡ; trai gái cưới nhau thì dùng muối làm lễ hỏi, sau đó mới giết trâu dê làm lễ cưới, cùng ăn hết cơm nếp trong phòng rồi mới chính thức thành vợ chồng; lúc bấy giờ chưa có trầu cau.

Bách Nam¹⁸ là thủy tổ của người Bách Việt.

Lời bàn:

Truyện Hồng Bàng là câu chuyện huyền thoại về nguồn gốc dân tộc Việt Nam, thể hiện niềm tự hào về dòng dõi “con Rồng cháu Tiên”. Câu chuyện cũng phản ánh những nét đặc trưng của văn hóa Việt Nam thời kỳ dựng nước, với những phong tục tập quán, cách thức sinh hoạt và tổ chức xã hội còn đơn giản. Hình ảnh Lạc Long Quân và Âu Cơ chia con cai trị các vùng đất, dù “lên núi xuống nước” vẫn “cùng nghe”, không bỏ nhau, thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó, cùng nhau xây dựng và bảo vệ đất nước.

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng đây là truyền thuyết, mang nhiều yếu tố thần thoại, hư cấu. Việc nghiên cứu lịch sử cần dựa trên những bằng chứng khoa học, khảo cổ học để có cái nhìn khách quan và chính xác.

Chú thích:

1. Đế Minh: Vị vua huyền thoại của Trung Quốc, cháu ba đời của Viêm Đế Thần Nông.
2. Ngũ Lĩnh: Dãy núi nằm ở phía nam Trung Quốc, kéo dài qua các tỉnh Hồ Nam, Quảng Đông, Quảng Tây, Quý Châu và Giang Tây.
3. Vụ Tiên: Một vị tiên trong truyền thuyết của người Việt cổ.
4. Xích Quỷ: Tên một quốc gia cổ đại, được cho là tồn tại ở vùng đất nay thuộc miền Bắc Việt Nam và miền Nam Trung Quốc.
5. Động Đình: Tên một hồ nước ngọt lớn ở tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc.
6. Long Nữ: Con gái của Long Vương, thường được miêu tả là những nàng tiên xinh đẹp sống dưới nước.
7. Xi Vưu: Một thủ lĩnh bộ lạc hùng mạnh thời cổ đại Trung Quốc, được biết đến với tài năng chiến đấu.
8. Long Trang: Núi nơi Lạc Long Quân và Âu Cơ gặp nhau, được cho là ở vùng đất nay thuộc Phú Thọ.
9. Đế Đu: Một vị vua trong truyền thuyết Trung Quốc, thuộc dòng họ Thần Nông.
10. Hoàng Đế: Vị vua huyền thoại của Trung Quốc, được coi là thủy tổ của người Hoa Hạ.
11. Bản Tuyền: Nơi diễn ra trận chiến giữa Hoàng Đế và Xi Vưu, nay thuộc tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc.
12. Tương Dạ: Nơi Lạc Long Quân gặp lại Âu Cơ sau khi bà không thể về phương Bắc được, được cho là ở vùng đất nay thuộc Phú Thọ.
13. Phong Châu: Kinh đô đầu tiên của nước Văn Lang, nay thuộc huyện Bạch Hạc, tỉnh Phú Thọ.
14. Ba Thục: Vùng đất cổ đại, nay thuộc tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc.
15. Hồ Tôn Tinh: Tên gọi cổ của vương quốc Chiêm Thành, tồn tại ở vùng đất nay thuộc Nam Trung Bộ Việt Nam.
16. Cây quang lang: Một loại cây được sử dụng để làm bánh thời xưa.
17. Cây soa đồng: Một loại cây được sử dụng để làm bánh thời xưa.
18. Bách Nam: Thủy tổ của người Bách Việt, một nhóm dân tộc cổ đại sống ở vùng đất nay thuộc miền Nam Trung Quốc và Bắc Bộ Việt Nam.